Chân dung nữ danh ca Polina Viardo thời trẻ
Đầu năm 1883, ông được phẫu thuật tại một bệnh viện ở Paris và đến tháng 4 năm đó hoá ra viện. Khi vợ chồng Polina chuyển về sống ở ngoại ô Bougival, Turgenev đã cho xây một biệt thự cách nhà vợ chồng Polina 50 mét. Turgenev làm quen và có thiện cảm với nữ danh ca từ năm 1843, khi cô cùng chồng sang trình diễn ở Peterburg.
Mắt lồi, miệng rộng, lưng hơi gù, cô bị nhà thơ Đức Henrich Haine ví như "một bức tranh vừa xấu xí vừa kỳ cục". Không phải ai khác mà chính Claude - con gái lớn của Polina - đã đứng ra suy tính việc này. Thậm chí, một họa sĩ đương thời còn cho rằng, đó là người phụ nữ "xấu xí khủng khiếp".
Khi vợ chồng Polina chuyển về Paris, Turgenev cũng chuyển về Paris và đề nghị vợ chồng nữ danh ca cho thuê lại tầng ba trong căn hộ của họ trên phố Due.
Có lẽ bởi tính qua, cao cả của "mối tình" đó, bởi thế Turgenev đã được hưởng sự "ưu đãi" rất đặc biệt, hiếm khi xảy ra trong những trường hợp như vậy: Ông cứ mặc nhiên "yêu" Polina và thản nhiên được sống như một người bạn chí thiết trong ngôi nhà của vợ chồng nữ ca sĩ.
Không chỉ ái mộ văn tài của Turgenev mà còn tin tưởng ở tình cảm của vợ dành cho mình nên tuồng như không bao giờ ông ngăn trở những cuộc gặp gỡ, trò chuyện giữa vợ và Turgenev. Tại đây, Turgenev đã gắng gượng đọc cho Polina ghi lại thiên hồi ký "Đám cháy trên biển" của mình. Có thể nói, mối tình của ông với Polina hết sức đặc biệt, nó vừa là tình cảm đôi lứa, lại có cái gì đó vượt lên trên tình yêu, trở nên tình bạn, một tình bạn đặc biệt tri kỷ.
Ở đây, thiết nghĩ cùng cần phải nói một chút về Louis Viardo - chồng của Polina. Về sắc đẹp, có thể nói một cách sòng phẳng là Polina không phải là người đàn bà "lý tưởng".
Ngày 1/10/1883, thi thể của Turgenev được đưa từ Paris về nước và táng tại nghĩa địa Voncovo, St. Như vậy, cho đến lúc chết, từ phòng ngủ của mình, tác giả của "Mối ngọn ngành" vẫn có thể nhìn thấy khung cửa sổ nhà Polina. Như vậy, ước muốn của nhà văn đáng kính mới chỉ được đáp ứng một nửa (theo chúc thư, Turgenev đề nghị được đưa thây về nước, nhưng là táng ở Moskva).
Hơn nữa, có một thực tại là mối quan hệ giữa Turgenev với vợ chồng ông ta đã đem về cho ông ta những mối lợi: Trong sinh hoạt, nhiều lúc Turgenev đã phóng khoáng chi những khoản tiền lớn cho sinh hoạt của cá nhân ông lẫn cả gia đình Viardo.
Năm 2010, nhân kỷ niệm 100 năm ngày mất của Polina, nhà nghiên cứu âm nhạc Patrick Barbier đã cho xuất bản tại Paris một cuốn sách, trong đó ông phân tích: Nếu thật có chuyện Turgenev quan hệ với Polina theo kiểu tình nhân nhân nghĩa, với những pha "giường chiếu" như ta vẫn thường thấy trong từng lớp thì vững chắc tình bạn giữa ông và vợ chồng Polina không thể kéo dài tới 40 năm và liền tù tù, liên tục, bền chặt đến như vậy.
Năm 1882, ở tuổi 64, qua một trận ốm nặng, Turgenev được các bác sĩ chẩn đoán bị ung thư cột sống. Nói đoạn, ông nghẹn lời, tắt nghỉ. Từ năm 1845 cho đến khi mất (năm 1883), mặc dầu đi đi về về nước Nga nhiều lần, song số thời kì Turgenev sống bên vợ chồng Polina không phải ít. Thậm chí, ở góc cạnh này, những ấn tượng về ông nhiều khi "nặng nề" đến độ, ngay cả người bạn thân của ông là Lev Tolstoy khi biết ông ve vãn em gái mình, cũng đã phải nhìn ông bằng con mắt… cảnh giác.
Đây được xem là một trong những mối tình đẹp nhất thế kỷ XIX. Hiểu rằng đằng sau Polina là một sự nghiệp vinh hiển và một gia đình hạnh phúc, tuồng như Turgenev không đòi hỏi mối quan hệ giữa ông và Polina tiến xa hơn mà chấp thuận với vai trò của một kẻ si tình tận tụy tôn thờ một mối tình ảo tượng.
Thuở trẻ trai, Turgenev yêu nhiều, và lỗi lầm cũng nhiều. Tuy nhiên, câu chuyện tình kỳ lạ của ông với nữ danh ca Pháp Polina Viardo quả là một trong những thiên tình sử đẹp của trần giới. Thì chính Turgenev chẳng đã diễn đạt điều này trong những dòng nhắn gửi nữ danh ca Pháp đó thôi: "Được gặp Em trên bước đường đời là diễm phúc lớn nhất của cả đời tôi.
Thậm chí, thời kỳ vợ chồng Polina sống ở Baden - Baden (Đức), Turgenev cũng chuyển tới sống tại đây và cho xây dựng một ngôi biệt thự kề bên biệt thự của vợ chồng họ
Kể từ đó, vợ chồng Polina đi đâu, ông theo đấy, hết từ Nga về Pháp, sang Đức, rồi lại về Pháp. Nó mất đi nét thô tháp mà ai đó từng thấy, thay vào đó là một vẻ đẹp thuần khiết, thánh thiện. Các nhà nghiên cứu đã "điểm danh" được cả tá nhân vật nổi danh từng có ý tình với Polina, trong đó đa phần là các nhạc sĩ và nhà văn: Chopin, List, Delacroix, Flaubert, Zola… Điều này có nguyên nhân: Không chỉ là một nữ ca sĩ được trần giới hâm mộ bởi giọng ca tuyệt đẹp, Polina còn là một người phụ nữ giàu trí óc, lịch thiệp và duyên dáng.
Như có một phép lạ khiến khuân mặt nữ danh ca thay đổi hẳn. Trước khi đi vào thế giới khác, ông cố mở mắt và nắm tay người bạn tình: "Em là nữ vương của các nữ hoàng". Chuyện kể rằng, trong những ngày cuối đời, khi sức khỏe sa sút nghiêm trọng, Turgenev đã nạm gượng đọc thiên hồi ký "Đám cháy trên biển" cho Polina Viardo (nữ danh ca người Pháp) ghi lại.
Mặc dù năm 24 tuổi, Turgenev đã có con gái đầu lòng (với một nông nô), song cho đến phút chót của thế cục, về danh chính ngôn thuận thì ông vẫn chưa một lần giá thú. Biết thời gian sống của mình cũng chẳng còn được bao lâu, thay vì chuyển về điều dưỡng tại nhà mình, Turgenev đề nghị được đưa đến ở nhà Polina. Trước khi đi vào thế giới khác, ông cố mở mắt và nắm tay người bạn tình (bấy giờ cũng đã cao tuổi): "Em là nữ vương của các nữ vương".
"Tôi chẳng thể sống nổi nếu xa em… Ngày nào tôi không được ánh mắt em chiếu rọi thì ngày đó là địa ngục" - Turgenev từng viết cho Polina như vậy. Turgenev từng có lần tiết lộ, rằng giữa ông và Polina gắn bó với nhau bằng một mối quan hệ độc đáo mà chắc chắn không ai có thể hiểu và giảng nghĩa nổi.
Peterburg 8 ngày sau đó. Cũng có người cho rằng, trong mối quan hệ này, tình cảm của Turgenev dành cho Polina sâu nặng hơn là những gì người phụ nữ này dành cho ông. Tuy nhiên, Turgenev lại không "nhìn ra" như vậy. Nói đoạn, ông nghẹn lời, tắt thở.
Kể từ khi Turgenev nằm xuống tới nay, đã có nhiều bài viết đề cập tới mối tình đẹp và "lạ thường" giữa nhà văn hào Nga và nữ danh ca Pháp. Tình chung thủy và lòng hàm ơn vô hạn bến chỉ mất đi khi nào tôi xuôi tay nhắm mắt nhắm mũi". Ông nhận thấy ở nữ ca sĩ này có một sức hút kỳ lạ, một sự bí mật đầy hấp dẫn.
Đường vợ con của Turgenev xem ra không được hanh thông. Ông này cũng là một nhà văn.
Mà cũng không chỉ riêng mình Turgenev đem lòng si mê người phụ nữ đó. Ngày 3/9/1883, Turgenev hấp hối. Ngày 3/9/1883, Turgenev hấp hối. Đặc biệt, mỗi khi Polina cất tiếng hát, cô như được lột xác, từ cô vịt xấu xí biến thành nàng thiên nga diễm kiều.
Kể ra, là người ngoài cuộc, cũng khó để chúng ta cân đo được chuẩn một sự việc phức tạp và tế nhị như vậy. Chỉ biết là, nhờ có Polina, Turgenev đã thấy thế cuộc mình thêm được thăng hoa.
Tượng đài văn hào Ivan Turgenev ở Oryol - quê hương ông.
